Ilo plena de utilo

Fernando Pita
Dimov, Emil. Sinonima vortaro de Es­­peranto. Varna: memeldono, 2015, 327 paĝoj.
Prezo ĉe UEA: 19,50 €.

Ĉiu pli-malpli veterana espe­ran­tisto scias, ke, rilate al niaj lingvo kaj movado, svarmas mitoj, troigoj, ab­sur­daĵoj ktp. De la totala nombro de es­pe­rantistoj tra la mondo ĝis la kre­do ke Esperanto estas parolata en aliaj di­­mensioj, planedoj aŭ en la Para­di­zo mem, estas terura la fakto, ke ĉiu es­perantisto, celanta disvastigi nian lingvon, devas alfronti situacion similan al tio, kion usonaj militistoj alnomis “ami­ka fajro”, tio estas, eluzi pli da ener­gi­oj batalante kontraŭ tiuj mitoj ol vere pa­rolante pri la bonaj ecoj alportataj de la esperantista vivo.

Rilate pli specife al la lingvo mem, jen estas mito kiu, iele-trapele, jam de generacioj pluvivas ĉe ni: tiu, kiu di­ras, ke ĉar Esperanto estas tute logika kaj perfekta lingvo, ĝi ne havas kaj eĉ ne povos havi sinonimojn! Tiu mito baziĝas sur, inter aliaj, jena “pravigo”: estas logike pensi ke, se nia lingvo prezentas unu literon por ĉiu fonemo, evi­dente ĝi ne povus agi alimaniere, ĝi ja devas prezenti nur unu vorton por ĉiu ideo! Plie, Esperanto estas simpla kaj facila lingvo, kaj tiel ĝia vortprovizo ne povas esti ŝveligita de manpleno da samsignifaj vortoj.

Kompreneble, tiuj argumentoj es­tas, en si mem, du simpligoj kaj unu paradokso. Oni komencu per la unua: estas ja granda simpligo pensi ke sa­ma rezonado aplikeblas al tiuj du mal­samaj partoj de Lingvistiko, kiuj es­tas Fonologio, kiu studas la sonojn de homo dum la agado komunika, kaj por Semantiko, kiu studas la sencon do­nitan al vortoj, esprimojn ktp. Dum la unua kampo estos por ĉiam limigita de la homa kapablo audigi sonojn kaj doni al tiuj sonoj lingvan funkcion por komunikado; la kapablo kunigi tiujn so­nojn kaj, tute abstrakte, doni al ili sig­nifon estas senlima.

Dua simpligo estas kredi, ke fa­ci­leco de lernado egalas al facileco de aki­rado de vortoprovizo. Ĉi-kaze, man­ko de esceptoj kaj neregulaĵoj multe pli kontribuas al facileco kaj simpleco de Esperanto ol magreco de ĝiaj vortaroj.
La paradokso ripozas sur alia de­mando: se oni havas maldikan vort-aron (Atentu, ne temas pri “vortaro”!), kaj grandan kvanton da konceptoj difi­nendaj, oni nepre devos doni al tiuj mal­multaj vortoj diversajn signifojn. Tiel, manke de sinonimoj, oni havos plur­­signifajn vortojn, kaj se vi, kara le­gan­to, jam ekprovis lerni, ekzemple, kio finfine signifas la angla verbo to get, vi jam konas la konsekvencojn de tiu plursignifeco, ĉu ne? Jen estas gra­va afero: estas preferinde grandigi la vort-­aron per sinonimoj, kio, inter­alie, al ni permesus verki pli varian kaj multkoloran tekston aŭ paroladon, ol havi malmultajn vortojn sed kun di­ver­saj signifoj. (Iu certe povos kont­raŭ­argumenti, dirante ke oni ja devus do havi kvanton da vortoj precize koin­cidan kun tiu de la esprimendaj ideoj. Ta­men, kiamaniere oni povos plenumi tiun taskon, kiun nenia lingvo ĝis nun eĉ provis fari?)

Ene de tiu ĵus priskribita bildo, ja salutendas la eldono de verko, kia estas Sinonima Vortaro de Esperanto, fare de la bulgara samideano Emil Dimov. Digna posteulo de la jam olda Esperantaj Si­nonimoj de Jaan Ojalo, la libro de Di­mov ne nur alportas vortojn ape­rintajn post 1999 (kiam Ojalo havis si­an 3-an eldonon), sed, laŭlonge de siaj preskaŭ 400 paĝoj, la verko celas pre­zenti pli ol 4500 radikojn, kaj iliajn pli ol 7200 sinonimojn.

Tre interesa verko por tiuj, kiuj deziras kaj pligrandigi sian vortprovi­zon, tiel uzante, en tekstoj aŭ en ĉiutaga parolado, pli variajn kaj nuanci­tajn vortojn, tiel elmontrante ne sin mem – kio estus damaĝa! – sed la ri­ĉecon de nia lingvo. Tre interesa libro ankaŭ por tradukistoj, kiuj deziras es­pe­ran­tigi alilingvajn tekstojn per vor­toj pli precizaj ol tiuj, kiujn oni ĉiutage uzas (kaj eluzas).
Krom ilia ĉiutaga utilo, la simpla ek­­zisto de verkoj, kiel ĉi tiu, estas ja ilo kaj maniero por ke oni malkonstruu m­i­tojn kiel tiuj supre menciitaj.

Tiu ĉi artikolo estis publikigita en la decembra numero 2019. Sekvi la plej novajn publikaĵojn de la revuo Esperanto povas membroj de UEA kaj la abonantoj. Aliĝi al UEA kaj aboni la revuon eblas ĉi-tie.